Op dinsdag 28 juni 2022 opende een landelijk dagblad op de voorpagina met een artikel, waarin werd gemeld dat het personeel van Centric mogelijk aangifte wegens fraude gaat doen tegen haar eigenaar. Wanneer je de wat hijgerige toon van de auteurs laat voor wat het is, zou dit bericht toch menige bestuurder, manager en IT-specialist bij gemeenten en andere overheidsorganisaties aan het denken moeten zetten.
Afhankelijkheid
Veel overheidsorganisaties zijn voor hun gedigitaliseerde bedrijfsvoering en dienstverlening afhankelijk van de software van deze IT-leverancier. Burgerzaken, lokale belastingen, financieel beheer zijn werkgebieden die bij een groot aantal organisaties worden gedomineerd door het tot voor kort gerenommeerde bedrijf uit Gouda. De vraag is nu welke risico’s worden gelopen en wat er moet gebeuren. Alvorens die vraag te beantwoorden is het nuttig te schetsen hoe het IT-landschap van veel (decentrale ) overheidsorganisaties er uit ziet.
Onze overheid is sterk gedecentraliseerd. Dat heeft effect op de manier waarop overheidsorganisaties hun ICT ondersteuning regelen. Zo stelt iedere gemeente in beginsel eigen prioriteiten en maakt keuzes voor de gewenste IT ondersteuning. Die IT ondersteuning komt van externe organisaties. De overheid besteedt het grootste deel van haar IT-inspanningen uit aan marktpartijen. Tegelijkertijd is er aan de IT-leverancierskant al een aantal jaren een proces van fusies en overnames gaande. Mede daardoor zijn inmiddels een aantal grote spelers ontstaan die grote delen van de markt voor IT domineren. In sommige segmenten zoals kantoorautomatisering, belastingen, burgerzaken, beeldmateriaal en gegevensuitwisseling is er steeds minder sprake van een markt: het aantal spelers is uiterst beperkt en gemeenten slagen er steeds minder in om een evenwichtige keuze te maken. Deze ontwikkeling is niet alleen het gevolg van een mogelijk doorgeschoten decentralisatie, maar ook van het ontbreken van een collectieve visie en sturing op de IT ondersteuning van cruciale overheidsprocessen.
Continuïteit
De gemeenten hebben zich wellicht onbewust in een underdogpositie gemanoeuvreerd ten opzichte van hun IT-leveranciers. Die leveranciers kiezen begrijpelijk vooral voor hun eigen continuïteit, iets wat de gemeenten op IT-gebied uit het oog hebben verloren. Daarvoor betalen wij als burgers en bedrijven de prijs: doordat vergelijkbare processen vaak met verschillende IT- oplossingen worden ondersteund, ontstaat een inmiddels onontwarbare complexiteit van systemen en koppelingen, die de continuïteit en de flexibiliteit van de gemeentelijke dienstverlening ernstig op de proef stelt. Dat leidt onder andere tot aanzienlijke verschillen in kostprijs voor dezelfde diensten bij verschillende gemeenten.
De gevolgen worden nu pijnlijk duidelijk bij de ontwikkeling, die kennelijk binnen Centric dreigt. De dienstverlening vanuit die leverancier zou er onder kunnen gaan leiden. Voor de gemeenten en andere overheidsdiensten, die klant zijn van deze onderneming, is het zinvol met elkaar samen te gaan werken en een standpunt te bepalen t.o.v. deze leverancier. Niet onbelangrijk is om kennis en ervaring te delen en gezamenlijk zekerheden te vragen dat afspraken worden nagekomen. Op de langere termijn zou kunnen worden nagegaan hoe de doorgeschoten afhankelijkheid en dominantie van een steeds kleiner aantal leveranciers kan worden verminderd. Dat is deste urgenter, omdat we in een overgangsperiode zitten van lokaal (on premise) geïnstalleerde toepassingen naar clouddiensten. Zonder aanvullend beleid zal de afhankelijkheid van de gemeenten juist door die overgang eerder groter dan kleiner worden.
ICT nog geen kernactiviteit?
Daarom is de ontwikkeling bij Centric vooral ook een wake up call. De stelling dat ICT geen kernactiviteit is voor de overheid, is aan herziening toe. Natuurlijk kan de overheid grote stukken van haar IT-inspanningen laten uitvoeren door marktpartijen, maar wanneer de afhankelijkheid van die marktpartijen zo groot wordt, dat cruciale dienstverlening daardoor in gevaar kan komen, dan is een kritische grens overschreden. Ik denk dat de schade als Centric het laat afweten groot is, maar niet onoverkomelijk. Onze WOZ-aanslagen zullen misschien te laat op de mat vallen, het afleveren van een paspoort of de verwerking van een geboorte gaat meer tijd kosten. Vervelend, maar uiteindelijk nog wel te overkomen. Fundamenteler is de vraag: hoe kun je als overheid voorkomen dat je zo in de knoei komt en je burgers niet goed kunt bedienen. Daarvoor levert Centric in ieder geval deze wake up call. Kosteloos.
Herman Timmermans
Recente reacties